Gökyüzüne bakınca yıldızları ve gezegenleri ayırt edebiliyorsunuz, değil mi? Kural basittir: Yıldızlar yanıp sönerken gezegenler yanıp sönmez. Yıldızlar, gezegenler, hatta Güneş ve Ay dahi farklı derecelerde da olsa yanıp sönmektedir. Dünya atmosferi dışında konumlanmış her şey yanıp söner. Peki, yıldızlar neden yanıp söner?
“Yanıp sönme” ifadesi astronomide “astronomik ışıldama/parlama” şeklinde ifade edilebilir. Astronomi bilim dalı, bilim sahnesinde kendisine yer edindiği günden bu yana astronomların en ciddi sorunu gökyüzündeki cisimlerin görüntülenmesini engelleyen atmosfer ve atmosferik türbülans olagelmiştir. Neden bu etkenler görüntülemeyi olumsuz etkiler? Çünkü Dünya’nın atmosferi, gökyüzü gözlemi esnasında gökyüzünden görüntü edinirken bulanıklığa neden olmakla kalmaz; bir de atmosferde yer alan hava partikülleri görüntünün arka planında kirliliğe sebep olmaktadır.
Yıldızların yanıp söner gibi görünmesinin de asıl sebebi Dünya atmosferidir. Bir yıldızın ışığı atmosferimizi geçerken hava ısısındaki değişimler sebebiyle kırılmaktadır. Bu durum ise Dünya’dan gökyüzüne bakıldığında yıldızın ışığının yanıp sönüyormuş gibi görünmesine sebep olur. Oysa aynı gökyüzü gözlemi uzaydan yapılsa ışık sabit kalır ve yıldızın ışığında yanıp sönme gerçekleşmez.
Yıldızlar neden yanıp söner de gezegenler yanıp sönmez? Gökyüzüne baktığımızda yıldızlar yanıp söner gibi gözükürken gezegenlerin yanıp söner görünmemesinin sebebi ise hem yıldızlara kıyasla Dünya’ya çok daha yakın olmaları hem de atmosferik koşullardan dolayı yıldızların ışığı kadar etkilenmiyor olmalarıdır.
Astronomlar, atmosferik türbülans sorunuyla iki farklı şekilde mücadele ederler:
- Gökyüzü gözlemlerini atmosferin dışından yapmak:
24 Nisan 1990’da fırlatılan Hubble Uzay Teleskobu, atmosferin dışına yerleştirilmiş, atmosferin olumsuz etkilerinden (görüntülerde yaşanan bulanıklık ve hava partiküllerinin yarattığı arka plan kirliliği vb.) bağımsız görüntü alınabilmesini olanak sağlayan bir uzay teleskobu. Hubble Uzay Teleskobu, milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki galaksileri bile atmosferik kırınımlar olmadan çözümleyebildi. Otuz yılı aşkın bir süredir görevde olan Hubble’ın yerini, Aralık 2021’de fırlatılan James Webb Uzay Teleskobu almıştır. James Webb, şu ana kadar insanlığın uzaya gönderdiği en güçlü uzay teleskobudur.
- Atmosferik türbülansın sebep olduğu sapmaların etkisini azaltmak:
Kullanılan teleskopların birçoğunda atmosferin sebep olduğu kırınımları yansıtarak etkisini azaltmayı hedefleyen uyarlanabilir optikler kullanılmaktadır.
Astronomlar kendi gözlem alanları içerisinde yapay bir yıldız oluşturarak gökyüzüne güçlü bir lazer yansıtırlar. Çünkü bu yapay yıldızın nasıl göründüğünü bilirler; bu şekilde atmosferin sebep olduğu kırınımların etkisini teleskopta tespit edebilirler. Her ne kadar bu yöntem uzaya bir teleskop yerleştirmek kadar iyi bir yöntem olmasa da çok daha ucuzdur.
Sitedeki diğer ‘Kimdir Nedir?’ yazılarını okumak için tıklayınız: Kimdir Nedir?
