Mutlaka “ışık yılı” terimini duymuşsunuzdur. Işık yılı nedir? Astronomların uzaydaki uzaklıkları ölçmek amacıyla kullandıkları birimdir. Kısacası, ışığın bir senede kat ettiği uzaklık yani on trilyon kilometredir. Astronomiyi anlamak için ışık yılını iyi bilmek oldukça önemli.
Günlük hayattan bir örnek verelim: Arkadaşlarınızla görüşeceksiniz fakat azıcık geciktiniz. Arkadaşlarınızı arayıp örneğin 10 dakikalık mesafede olduğunuzu bildirirsiniz. Bu sizin açınızdan kalan mesafeyi kat etmek için gerekli zamana dair bir tahmindir. Astronotlar da benzer şekilde yıldızlara ve galaksilere olan uzaklığı tahmin ederler. Ama bunu kendi yürüme veya araç sürüş hızları yerine, bir ışık demetini referans alırlar.
Bilim insanlarının bu yöntemi kullanmasının birinci sebebi, ışığın evrende sahip olduğu hızın sabit olmasıdır: Saatte 1 milyar 78 milyon kilometre. Bu hızda yolculuk etmek ne demek; hayal edebilir misiniz? Dünya etrafında bir saniye içinde 8 tur atabilmek anlamına gelir. Oldukça etkileyici değil mi?
Dünyadan ışık hızıyla hareket ettiğinizde uzun bir mesafe kat edeceğinizi düşünebilirsiniz. Ancak uzayın genişliğini unutmamak lazım. Ay’a ulaşmak için dahi ışık hızında iki buçuk saniyelik bir yolculuğa ihtiyacınız var. Güneş’e yapacağınız bir yolculuk ışık hızıyla yaklaşık 8 dakika sürer. Kafanızda canlandırabiliyor musunuz? Saniyede yaklaşık 300.000 km mesafe ilerlediğiniz ışık hızındayken bile 8 dakikada ancak Güneş Sistemimizin merkezine ulaşabiliyorsunuz.
Işığın inanılmaz hızına rağmen ihtiyaç duyduğu zamanın bir yan etkisi vardır. Örneğin, Güneş’e baktığımızda aslında onun 8 dakika önceki haline bakıyoruz. Bu duruma hayatın içinden birçok örnek verebiliriz. Havai fişeklerde gökyüzündeki patlamaları görürüz; fakat ses daha sonra gelir. Gözlerimizi kapatırsak yaşanan gösteriye birkaç saniye gecikmeyle tanık oluruz. Aynı şey ışık için de geçerlidir: Olayın meydana geldiğini ancak ışık bize ulaştığı an görürüz.
Işık yılı terimini kullanmamızın asıl sebebi uzayda iç içe olduğumuz uzaklıkların muazzamlığıdır. Eğer kilometreyi kullanmaya ısrar edersek en yakın yıldıza olan uzaklığı hesaplamaya kalktığımızda bile uzun rakamlarla uğraşırız: Kırmızı cüce Proxima Centauri 38.600.000.000.000 kilometre uzaktadır. Bir astronot içinse Proxima Centauri yalnızca 4 ışık yılı uzaklığındadır. Başka deyişle yan komşumuzdaki yıldızdaki ışığın bize gelmesi bile 4 yıl alıyor.
Gece gökyüzüne baktığımızda gördüğümüz yıldızlara ev sahipliği yapan Samanyolu Galaksimizin bir ucundan diğerine olan uzaklığı 100.000 ışık yılı kadardır. Bunu başka bir açıdan düşünürsek, kayıtlı insanlık tarihi aşağı yukarı 5.000 yıldan ibarettir. Yani Samanyolu’nun bir ucundaki yıldızdaki ışığın diğer uca ulaşması bu kayıtlı tarihin 20 katı kadar sürmektedir.
Galaksimizden uzağa gidersek, en yakın galaksi olan Andromeda Galaksisi 2 milyon ışık yılı uzakta yer almaktadır. Şu an oradan gördüğümüz ışık orayı, atalarımızın ilk taşlı aletleri kullanmaya başladığı sıralarda çoktan terk etmişti.
Son durağımız ise görünür evrenin ucu… Sürekli genişlemekte olan evrenin uzaklığını ölçme konusundaki ustalık isteyen nokta tam olarak burası işte. Gördüğümüz en uzak noktadan gelen o ışık, Evrende Dünya’nın varoluşunun 3 katı kadar zamandır ilerliyor. Aşağı yukarı 14 milyar yıldır! Ama burada önemli bir sorun var: Evrenin en uzak noktasının bizden 14 milyar ışık yılı uzakta olduğunu söyleyemeyiz.
Peki, neden böyle bir şey söyleyemeyiz? Çünkü evren durmadan genişliyor! 14 milyar yıl uzaktaki bir galaksiden gelen ışığın, gezegenimize ulaşması sırasında geçen o muazzam uzunluktaki zamanda o galaksi çoktan bizden uzaklaşmıştır. O bilinmez bölgeye olan fiziksel uzaklığımız, Evrenin genişlemesini durdurduğumuz koşulda, yaklaşık 46 milyar ışık yıl tutar.
Işık yılı nedir sorusunu yanıtladığımızı düşünüyoruz. Ayrıca, ışık yılı teriminin neden kullanıldığını da dile getirdik. Durmadan genişleyen bir evrende ışık yılı birimi bile kâğıtlara sığmamaya başlarken dünyadaki birimleri kullanmak hiç de akıllıca olmaz.
Kaynak: earthsky.org
Sitedeki diğer ‘Kimdir Nedir?’ yazılarını okumak için tıklayınız: Kimdir Nedir?
