Yüksek rakımlı yerler, dünyamızın ısı kaynağı olan Güneş’e daha yakındır. Güneş’e daha yakın olduğuna göre yükseklerde sıcaklığın daha fazla olması gerekmez mi? Üstelik oldukça yükseklerde yer alan bulutlardaki nem, havanın sıcak olmasına neden olmaz mı? O halde neden uçaklarda soğutma değil de ısıtma sistemleri bulunur? Neden yüksek dağlara tırmanan dağcılar kazalar sonucunda donarak hayatını kaybeder? Asıl sorumuza geri dönelim öyleyse: Yükseğe çıkıldıkça hava neden soğur?
Yukarıdaki paragrafı okuyan bazı insanlar, Güneş ışınlarının Dünya’ya ulaşmak için 150 milyon kilometre yol kat ettiğini düşünerek Güneş’e sadece birkaç bin metre daha yakın olmanın bu kadar büyük bir sıcaklık farkını yaratmayacağını anlayacaktır.
Yüksek yerlerde ısının düşük olmasının asıl sebebi şudur: Isıyı tutacak ya da en azından ısının sabit kalmasını sağlayacak olan atmosferin veya atmosferik basıncın olmamasıdır. Örneğin, deniz seviyesinde atmosfer basıncı 1,00 atm’dir (Standart Atmosfer). Yerden beş bin metre yükseğe çıkıldığındaysa basınç 0.83 atm civarına kadar düşer. Aradaki fark yaşamsal faaliyetlerimizi yerine getirmemize engel olmaz; ama basınçta az da olsa bir değişiklik ortaya çıkar.
Bu küçük basınç değişikliği bizim için pek mühim olmasa da gazlar için oldukça önemlidir. Bunun sebebi, basınçta yaşanan değişiklik gazlar için ısıda yaşanan değişiklik anlamına gelir. Şartların değişkenliği göz önüne alındığında bu basınç farkını gözlemlemenin iki yolu vardır.
Basınç bir dış güçtür. Basınç uygulanan şeye enerji sağlar. Bu sebeple yüksek basınç etkisi altındaki gaz moleküllerinin, daha az basınç etkisi altındaki gaz moleküllerine göre daha fazla enerjiye sahip olması olasıdır.
Başka bir yöntem ise; basınç azaldıkça gazın hacmi de artar. Büyük bir alan içerisinde aynı gaz molekülleri varsa, birbirleriyle çok fazla sürtünme yaşamazlar ve kinetik enerjileri çok daha büyük bir alana yayılır. Bu koşullarda ısı da azalma görülür.
Düşük rakımlarda, özellikle şehirlerde, hava moleküllerinin birbirleriyle etkileşimleri çok daha fazladır. Fakat yüksek rakımlarda, örneğin dağlarda, hava molekülleri geniş bir alan içerisinde birbirlerinden bağımsız ve yalnızdır. Havada birbirlerine sürtünmeksizin dolanmaları için çok daha fazla alan vardır. Bu sebeple küçük bir alan içerisinde basınç sebebiyle sıkışmazlar.
Kaynak: io9.com
Sitedeki diğer ‘Kimdir Nedir?’ yazılarını okumak için tıklayınız: Kimdir Nedir?
